Cortisol

Cortisol is een hormoon dat in de bijnier gemaakt wordt, in het deel dat de bijnierschors genoemd wordt. Cortisol staat bekend als het stress hormoon, omdat het meer wordt afgegeven in perioden met stress. Hieronder valt zowel psychische als fysieke stress op het lichaam (bijvoorbeeld na een operatie of ongeluk). Ook extreme inspanning, ernstige ziekten, onder- of overgewicht en gebruik van bepaalde medicijnen zijn van invloed op de cortisol productie.

Cortisol is betrokken bij de energiehuishouding en de water- en zout huishouding in het lichaam. Het zorgt voor het vrijmaken van glucose en de afbraak van verschillende eiwitten. Het beïnvloedt verder de bloeddruk, het cholesterolgehalte en de werking van het afweersysteem.

De hoeveelheid cortisol in het bloed wisselt sterk over de dag, waarbij de waarden in het bloed hoger zijn in de morgen en afnemen in de loop van de dag. Rond middernacht zijn de cortisolwaarden het laagst.

Wat meten we en waarom?

We meten bij Saltro de hoeveelheid cortisol in bloed. Een cortisol in bloed wordt aangevraagd bij de verdenking op het niet goed functioneren van het bijnierschors (bijnierschorsinsufficientie). Hiervoor is een afname in de ochtend vereist, bij voorkeur tussen 7 en 9 uur. Dit hoeft niet nuchter; er mag wel worden gegeten en gedronken. Deze test zal meestal gecombineerd worden met andere testen, zoals bijvoorbeeld een natrium en een kalium.

Ook kan een ochtend cortisol in bloed worden aangevraagd bij de verdenking op overproductie van cortisol na een dexamethason suppressie test. Dit houdt in dat de avond voor de bloedafname een pilletje dexamethason wordt geslikt. Deze onderdruk in gezonde personen de productie van cortisol, zodat de volgende ochtend een laag cortisol gevonden zou moeten worden.

Wat betekent de uitslag?

Een verlaagde hoeveelheid cortisol in de ochtend kan passen bij gebruik van corticosteroiden (zoals dexamethason, hydrocortison, of inhalatie steroiden tegen astma) en heeft dan geen klinische betekenis. Wanneer dit soort medicatie niet wordt gebruikt, is een verlaagde waarde ochtend waarde mogelijk passend bij een bijnierschors insufficientie en is het van belang dat er snel gehandeld wordt door de aanvragend arts. 

Een verlaagde waarde op een ander moment van de dag, heeft geen klinische betekenis. Waarden zijn in de middag en avond sowieso laag.

Een laag ochtendcortisol na een dexamethason suppressie test, betekent dat er geen aanwijzingen zijn voor cortisol overproductie door de bijnier. Om dit te bevestigen, wordt meestal ook een cortisol in 24 uurs urine of een speekselcortisol (voor het slapen gaan) aangevraagd. Dit zijn echter geen gangbare testen in de eerste lijn.

Een hoog ochtendcortisol na een dexamethason suppressie test, betekent dat er er mogelijk sprake is van cortisol overproductie, zoals bijvoorbeeld bij de ziekte van Cushing. Er zal verder onderzoek plaatsvinden bij een endocrinoloog. 

Een hoog cortisol in de middag en avond heeft meestal geen klinische waarde. Verhoogde waarden in bloed komen namelijk ook voor bij zwangerschap en het gebruik van de anticonceptiepil. Ook na zware inspanning of bij veel stress kunnen verhoogde cortisolwaarden worden gevonden. Zeer hoge waarden in bloed kunnen voorkomen bij de ziekte van Cushing, maar hiervoor zijn cortisol in 24 uurs urine of speeksel cortisol voor het slapen gaan (midnight) de juiste testen om aan te vragen.