Farmacogenetica
Farmacogenetica is een term die wordt gebruikt voor genetisch onderzoek naar het metabolisme van bepaalde geneesmiddelen door met name CYP (cytochrooom P450) enzymen.
Waarom diagnostiek?
Het doel van farmacogenetisch onderzoek is om op basis van DNA-variaties dosering en daarmee de behandeling te optimaliseren. Het is een vorm van personalized medicine. Dergelijke vragen spelen zeker ook in de eerstelijn.
Wanneer farmacogenetisch onderzoek?
Farmacogenetisch onderzoek kan overwogen worden wanneer onverwacht veel bijwerkingen optreden of wanneer het geneesmiddel niet lijkt te werken. Een eerstegraads familielid met ernstige bijwerkingen op een lage dosering van hetzelfde geneesmiddel kan ook een goede aanvraagreden voor farmacogenetica zijn.
.jpeg)
Hoe kan farmacogentisch onderzoek aangevraagd worden?
Een behandelend arts kan dit farmacogenetisch onderzoek aanvragen door het ‘algemene aanvraagformulier’ of het ‘medicijnen aanvraagformulier’ van Saltro te gebruiken. Binnenkort (planning juli 2020) verschijnt er een nieuwe versie van het ‘algemene aanvraagformulier’. De drie meest voorkomende farmacogenetische testen (CYP2D6, 2C19 en 2C9) kunnen hierop standaard worden aangekruist. Digitaal aanvragen van deze drie testen via zorgdomein kan ook. Mocht u andere testen willen aanvragen, dan kunt u daarvoor op beide formulieren bij ‘overige’ uw aanvraag invullen. Meestal zal een apotheker contact met u opnemen indien de minder standaard testen worden aangevraagd. U kunt ook altijd zelf contact zoeken met de apotheker of klinisch chemicus van Saltro (tel 030-4250776 of 030-2361199).
De farmacogenetische uitslagen zijn na ongeveer twee weken bekend. De uitslag van dit onderzoek kan volledig in het dossier van de patiënt opgeslagen worden als contra-indicatie in het patiëntendossier in het HIS. Voor nieuw voorgeschreven medicatie wordt nu deze bewaking doorgevoerd. Dit geldt echter niet voor de medicatie die de patiënt voor het onderzoek gebruikte. Dat moet nog gecontroleerd worden.
Bron: nhg-standpunt farmacogenetica 2019
Meer achtergrondinformatie
Het cytochroom P450 (CYP) enzymsysteem speelt een belangrijke rol bij het metabolisme van veel geneesmiddelen. Verschillen in activiteit van het CYP enzymsysteem kunnen leiden tot variatie in de snelheid waarmee geneesmiddelen worden gemetaboliseerd. Dit kan leiden tot grote interindividuele verschillen in de effecten van geneesmiddelen.
Bij mensen die een geneesmiddel langzaam metaboliseren, zal bij gebruik van de standaarddosering sneller een te hoge plasmaspiegel bereikt worden, met als gevolg een grotere kans op bijwerkingen. Daarentegen zijn zogeheten prodrugs (geneesmiddelen die werkzaam worden, nadat ze door een enzym zijn omgezet in een actieve stof) minder werkzaam bij langzame metaboliseerders. Bij mensen die een geneesmiddel snel metaboliseren wordt met een standaarddosering mogelijk geen therapeutische spiegel bereikt.
De activiteit van de CYP enzymen is afhankelijk van meerdere factoren, waaronder een genetische component. Door middel van genotypering is vast te stellen of er een genetische oorzaak is voor een variatie in het CYP enzym en dus voor een afwijkend metabolisme. Dit onderzoek is met name relevant voor patiënten die langdurig met een bepaald geneesmiddel behandeld worden. Verreweg het meeste onderzoek is verricht naar de relatie tussen het CYP2C19 en CYP2D6 genotype en de geneesmiddelspiegel van antidepressiva en antipsychotica. Tevens zijn voor deze geneesmiddelen adviezen opgesteld voor dosisaanpassingen afhankelijk van het gevonden genotype. Klik hier voor een tabel met de verschillende cytochromen en de geneesmiddelen die door deze cytochroomsystemen gemetaboliseerd worden.
CYP-enzymen zijn betrokken bij de omzetting van veel geneesmiddelen in de lever. Een variatie in het DNA kan zorgen voor een andere enzymactiviteit en daardoor een verminderde of versterkte effectiviteit of toegenomen risico op bijwerkingen [zie onderstaande tabel].
